Το αυτοκίνητο στα χρόνια της οικονομικής κρίσης, τη δεκαετία του '30 (1930-1932)

Η δεκαετία του '30 αποτελεί μια πολυτάραχη περίοδο της σύγχρονης ιστορίας.

Ξεκίνησε με την παγκόσμια οικονομική κρίση που προκάλεσε το κραχ του χρηματιστηρίου της Νέας Υόρκης, το 1929, και τελείωσε με την έκρηξη του 2ου Παγκοσμίου Πολέμου. 

Ας δούμε τι συνέβαινε στην Ελλάδα στα πρώτα χρόνια της δεκαετίας, όταν ξέσπασε η κρίση και πως διαμορφώθηκαν τα αυτοκινητιστικά πράγματα στη χώρα μας.

Το 1930, πρωθυπουργός της Ελλάδας ήταν ο Ελευθέριος Βενιζέλος. Ο μεγάλος Έλληνας πολιτικός, βρέθηκε για άλλη μια φορά στην εξουσία, μετά τις βουλευτικές εκλογές που έγιναν στις 19 Αυγούστου 1928.

Η χρονιά απέκτησε λάμψη όταν η Mις Ελλάς, Αλίκη Διπλαράκου, εκλέχτηκε Μις Ευρώπη 1930. Το τίτλο κέρδισε στις 6 Φεβρουαρίου 1930, εκπροσωπώντας τη χώρα μας στο Παρίσι όπου έγινε η διοργάνωση των καλλιστείων για την ωραιότερη γυναίκα στην Ευρώπη.  

Οι εφημερίδες της εποχής αφιέρωσαν πολλές σελίδες στην όμορφη Αλίκη, ενώ ο Κωστής Παλαμάς ανέφερε χαρακτηριστικά: "Με χαροποιεί το γεγονός ότι σε μια Ελληνοπούλα απενεμήθη το γέρας των ευρωπαϊκών καλλιστείων. Είναι αναμφισβήτητο ότι αυτή η διεθνής αναγνώριση τονώνει τα αισθήματα μας τα ελληνικά" 

Δεν επικρατούσε η ίδια λάμψη και στο χώρο του αυτοκινήτου. Οι εισαγωγές και πωλήσεις νέων αυτοκινήτων, εμφανίστηκαν σαφώς μειωμένες το 1930, σε σχέση με το διάστημα 1927-1929. 

Παρά το γεγονός ότι οι συνέπειες τη οικονομικής κρίσης δεν είχαν γίνει ακόμα ιδιαίτερα αισθητές στην Ελλάδα, ήδη στο 1ο εξάμηνο του 1930 οι εισαγωγές αυτοκινήτων έφτασαν τις 937, έναντι 1.643 το αντίστοιχο διάστημα του 1929. Πάντως, το μεγαλύτερο ποσοστό εισαγωγών αφορούσε τα αμερικάνικα αυτοκίνητα. Στο ίδιο διάστημα, το ποσοστό τους έφτασε στο 52.4% της ελληνικής αγοράς. Από τις 937 μονάδες, οι 491 ήταν αυτοκίνητα αμερικάνικης προέλευσης. 

Συνολικά στην Ελλάδα εισήχθησαν 1.557 επιβατικά αυτοκίνητα το 1930, με επιπλέον 1.119 φορτηγά και 232 λεωφορεία. 

Οι αριθμοί αυτοί μπορεί να φαίνονται ασήμαντοι σήμερα, όμως εκείνη την εποχή αρκετοί θεωρούσαν ότι οι εισαγωγές επιβατικών που γίνονταν ετησίως στα τέλη της δεκαετίας του '20, άνω των 2.000-2.500 μονάδων, ήταν υπερβολικές.

Γεγονός είναι, ότι η Ελλάδα διέθετε τον μεγαλύτερο αριθμό οχημάτων σε σχέση με τις γειτονικές μας χώρες. Έως τα τέλη του 1930, στη χώρα μας αναλογούσε 1 αυτοκίνητο ανά 331 κατοίκους. Αντίστοιχα, στη Γιουγκοσλαβία η αναλογία ήταν 1 αυτοκίνητο ανά 1.074 κατοίκους, στην Τουρκία 1 προς 1.516 και στην Βουλγαρία 1 προς 2.174.  

Εκτός της αξίας των αυτοκινήτων, όμως, σημαντικά ποσά δίνονταν για την εισαγωγή βενζίνης, ελαστικών και λιπαντικών. 

Αλίκη Διπλαράκου. Μις Ελλάς & Μις Ευρώπη 1930

To 1931, η οικονομική κρίση που ακολούθησε την κατάρρευση του χρηματιστηρίου της Νέας Υόρκης, άρχισε να γίνεται αισθητή στην Ευρώπη και η Ελλάδα δεν αποτέλεσε εξαίρεση. 

Στις 21 Ιουνίου 1931 έγινε το Διεθνές Ράλλυ Πάρνηθας. Ήταν μια διοργάνωση της ΕΛΠΑ, με αφετηρία τo 15ο χλμ της οδού Μενιδίου-Πάρνηθας και τέρμα στο 27ο χλμ. Έλαβαν μέρος 31 αυτοκίνητα και η έναρξη του αγώνα έγινε στις 7.45' π.μ. 

Οι διακρίσεις ανά κατηγορία ήταν οι εξής: 

Στην Α' κατηγορία νικητής ο Μ Αναστασιάδης με Morris και χρόνο 14'.7" 

Στην Β' κατηγορία 1ο τερμάτισε ένα Fiat 514 με οδηγό τον Ιβάλντι, σε χρόνο 13'.16"

Στην Γ' κατηγορία αγωνίστηκαν μόνο δύο αυτοκίνητα. Μια Lagonda η οποία εγκατέλειψε στο 24ο χλμ  και μια Mercedes η οποία τερμάτισε σε χρόνο 17'.05"

Νικητής στην Δ' κατηγορία ήταν ο Βιλόντζιο με Fiat 522 και χρόνο 13'.17"

Η Ε' κατηγορία χωριζόταν σε δύο υποκατηγορίες. Στα αυτοκίνητα με συμπιεστή και χωρίς συμπιεστή. Στη 1η περίπτωση τη νίκη εξασφάλισε η Bugatti του Αντ. Σταθάτου, προέδρου της ΕΛΠΑ, που πέτυχε χρόνο 11'. 49". Στη 2η περίπτωση την πρώτη θέση κέρδισε ο Αλ. Μάνος, στο τιμόνι μιας Nash, που πέτυχε τον καλύτερο χρόνο του αγώνα ανεξαρτήτως κατηγορίας, τερματίζοντας σε 11'. 

Τέλος, στην ΣΤ' κατηγορία κέρδισε μια Buick με οδηγό τον Βήτο, σε χρόνο 11'. 40"

H Nash 881 Convertible του Αλ. Μάνου, πέτυχε τον καλύτερο χρόνο 

στο Διεθνές Ράλλυ Πάρνηθας του 1931

Mια ημέρα πριν, στις 20 Ιουνίου 1931, ο Αμερικανός Πρόεδρος Herbert Hoover είχε κάνει δηλώσεις σχετικά με την επανεξέταση των χρεών  και την αναστολή των επανορθώσεων της Γερμανίας απέναντι στου συμμάχους. Η γερμανική οικονομία βρισκόταν ήδη σε άσχημη κατάσταση, κάτι που έκανε ακόμα πιο δύσκολη την αποπληρωμή των υποχρεώσεων της προς το εξωτερικό. Μέχρι τα μέσα του Ιουλίου η οικονομία της χώρας βρέθηκε υπό κατάρρευση. Ο πανικός που προκλήθηκε ανάγκασε την γερμανική κυβέρνηση να εκδόσει διάταγμα ώστε για δύο ημέρες, στις 14 & 15 Ιουλίου, όλες οι τράπεζες και τα χρηματιστήρια να παραμείνουν κλειστά. 

Δεν άργησε να έρθει η σειρά της Μ. Βρετανίας. Πανικός προκλήθηκε στο χρηματιστήριο του Λονδίνου στις 20 Σεπτεμβρίου 1931. Η βρετανική κυβέρνηση ψήφισε άμεσα νόμο για την αύξηση των τόκων στο 6% και κλείσιμο του χρηματιστηρίου την επόμενη μέρα, στις 21 Σεπτεμβρίου. Ο λόγος ήταν ότι, από τα μέσα Ιουλίου  είχαν αποσυρθεί από την αγορά του Λονδίνου, 800 εκατομμύρια λίρες! 

Την ίδια ημέρα, η Βρετανία εγκατέλειψε  την χρυσή ισοτιμία της λίρας, δηλαδή κατάργησε την δυνατότητα μετατροπής σε χρυσό. 

Όλα τα παραπάνω δεν άφησαν ανεπηρέαστη την υπόλοιπη Ευρώπη. 

Η ελληνική κυβέρνηση, καθιέρωσε άμεσα το δολλάριο ως επίσημη συναλλαγματική βάση, αποδεσμεύοντας τη δραχμή από την αγγλική λίρα. 

Mέσα σε αυτό το πλαίσιο, ήταν επιτακτική η ανάγκη λήψης μέτρων για την σταθεροποίηση της δραχμής και τον περιορισμό της εξαγωγής συναλλάγματος.

Ειδικότερα στα αυτοκίνητα, που θεωρούνταν ως "είδος πολυτελείας", οι εισαγωγές είχαν ήδη μειωθεί στο 1ο εξάμηνο του έτους (1931).  Η συνολική αξία των αυτοκινήτων που εισήχθησαν στην Ελλάδα, την περίοδο από τον Ιανουάριο έως τον Ιούνιο του 1931, έφτασε τα 43.436.171 δραχμές. Το ίδιο διάστημα του 1930 το αντίστοιχο ποσό ανήλθε σε 89.705.410 δραχμές, ενώ για όλο το 1930 το συνολικό ποσό που δαπανήθηκε για την εισαγωγή αυτοκινήτων, έφτασε τα 159.949.160 δραχμές. 

Τα αμερικάνικα αυτοκίνητα κυριαρχούσαν στην ελληνική αγορά και το 1931.

Οι δημοφιλέστερες σε πωλήσεις αμερικάνικες εταιρείες ήταν, κατά σειρά, οι Ford, Chevrolet, Buick, Dodge, Nash, DeSoto και Chrysler.

Όσον αφορά τα ευρωπαϊκά αυτοκίνητα, το 1930 οι περισσότερες εισαγωγές έγιναν από την Ιταλία και την Γερμανία.  

Το 1931, η Ιταλία ήταν η χώρα με το μεγαλύτερο ποσοστό εισαγωγών στην Ελλάδα, ενώ η Fiat αποτελούσε τη δημοφιλέστερη ευρωπαϊκή φίρμα. Οι εισαγωγές βρετανικών αυτοκινήτων αυξήθηκαν εκείνη τη χρονιά, καταλαμβάνοντας τη 2η θέση μεταξύ των ευρωπαίων, κυρίως χάρη στα Morris. 

Αντίθετα, οι εισαγωγές από τη Γερμανία σημείωσαν κατακόρυφη πτώση.  

Οι συνολικές εισαγωγές επιβατικών αυτοκινήτων, το 1931, ανήλθαν σε 1.097 μονάδες. Επιπλέον εισήχθησαν 976 φορτηγά και 840 λεωφορεία. Η αύξηση στις εισαγωγές των τελευταίων, διατήρησε τον συνολικό αριθμό στα επίπεδα του προηγούμενου έτους, παρά τη μείωση που σημείωσαν οι άλλες δύο κατηγορίες. 

To 1930, τα ιταλικά και γερμανικά αυτοκίνητα ήταν αυτά με τις περισσότερες εισαγωγές στην Ελλάδα, όσον αφορά τις ευρωπαϊκές αυτοκινητοβιομηχανίες. Επάνω, διαφήμιση της Mercedes-Benz, τον Απρίλιο του 1930. 

Τα αμερικάνικα αυτοκίνητα κυριαρχούσαν στην ελληνική αγορά στις αρχές της δεκαετίας του '30. Η Ford ήταν η 1η σε πωλήσεις εταιρεία στη χώρα μας. Διαφήμιση της Ford Motor Company, τον Οκτώβριο του 1931.

Η κατάσταση της ελληνικής οικονομίας επιδεινώθηκε από τον Σεπτέμβριο του 1931.

Οι προσπάθειες του Ελ. Βενιζέλου, στις αρχές του 1932, ώστε να λάβει η Ελλάδα δάνειο από το εξωτερικό, δεν είχαν αποτέλεσμα. Επιπλέον δεν έγινε δεκτό το αίτημα του για πενταετή αναβολή σχετικά με τις πληρωμές των εξωτερικών οφειλών της. 

Στις 21 Απριλίου 1932 παραιτήθηκε ο υπουργός Οικονομικών κ. Μαρής, μετά από έντονη διαφωνία που είχε με τον Βενιζέλο, σχετικά με τον χρόνο διεξαγωγής των βουλευτικών εκλογών. Ο Μαρής θεωρούσε ότι, δεδομένης της κατάστασης, έπρεπε να γίνουν εκλογές άμεσα, ενώ ο Βενιζέλος επέμενε στην απόφαση του για εκλογές τον Σεπτέμβριο. Στις 22 Απριλίου, νέος υπουργός Οικονομικών ορκίστηκε ο κ. Βαρβαρέσος.  

Στις 26 Απριλίου κατατέθηκε στη βουλή το νομοσχέδιο "περί αναστολής της υποχρεώσεως της Τραπέζης της Ελλάδος προς εξαργύρωσιν των τραπεζικών γραμματίων αυτής και περί ρυθμίσεως της αγοράς και πωλήσεως συναλλάγματος". Η Ελλάδα εγκατέλειψε με τη σειρά της τον κανόνα του χρυσού και, σύντομα, διέκοψε τις πληρωμές των τοκοχρεολυσίων για τα δάνεια από το εξωτερικό. Η χρεοκοπία του ελληνικού κράτους ήταν πλέον γεγονός. 

Στις 29 Απριλίου 1932 ψηφίστηκε ο νόμος 5426 που αφορούσε τον περιορισμό των εισαγωγών. 

Οι περιορισμοί ορίστηκε να έχουν ισχύ ανά εξάμηνο (με διαρκείς παρατάσεις και ενδεχόμενες τροποποιήσεις). 

Με δεδομένο ότι τα αυτοκίνητα απαιτούσαν σημαντικά ποσά συναλλάγματος για την εισαγωγή τους, ο αριθμός νέων οχημάτων που ήρθε στη χώρα μας το 1932 ήταν εξαιρετικά περιορισμένος. 

Είναι χαρακτηριστικό ότι στο πρώτο 5μηνο του έτους, περίοδος που οδήγησε επίσημα στην πτώχευση της Ελλάδας, οι εισαγωγές αυτοκινήτων ανήλθαν σε 94 μονάδες, έναντι 508 το αντίστοιχο διάστημα του 1931. 

Ελευθέριος Βενιζέλος

Tο 1932 διατέθηκαν στην Ελλάδα 273 επιβατικά αυτοκίνητα. Αντίστοιχα, ο αριθμός των φορτηγών ανήλθε σε 202 μονάδες και των λεωφορείων σε 120 μονάδες. Συνολικά, οι πωλήσεις όλων των κατηγοριών έφτασαν τις 595 μονάδες.

Στη κορυφή των πωλήσεων επιβατικών, φορτηγών και λεωφορείων ήταν η Ford, η οποία κατέκτησε το 32.8% της αγοράς όλων των κατηγοριών. 

Συγκεκριμένα, οι πωλήσεις της στα επιβατικά έφτασε τις 60 μονάδες, στα φορτηγά τις 88 μονάδες και στα λεωφορεία τις 47 μονάδες. 

Στη 2η θέση βρέθηκε η Chevrolet, με μερίδιο 15.8% στο σύνολο της αγοράς. Στα επιβατικά οι πωλήσεις έφτασαν τις 34 μονάδες, ενώ διέθεσε 37 φορτηγά και 23 λεωφορεία. Μεταξύ των δημοφιλών εταιρειών στα επιβατικά, ήταν οι Fiat, Morris, Buick και Plymouth. Φυσικά οι αριθμοί των πωλήσεων τους ήταν σε ιδιαίτερα χαμηλά επίπεδα. 

Το 1932 η οικονομική κρίση στην Ελλάδα έφτασε στο απόγειό της. Όμως το 1933, οι πωλήσεις αυτοκινήτων συνέχισαν τη πτωτική τους πορεία, ενώ το κλίμα άρχισε να βελτιώνεται το 1934. 

Η συγκεκριμένη περίοδος, όρισε τo τέλος της ελεύθερης αγοράς στο χώρο του αυτοκινήτου (και όχι μόνο), εφόσον για όλο το υπόλοιπο διάστημα της δεκαετίας του '30, ίσχυαν ποικίλοι εισαγωγικοί περιορισμοί. Η εξοικονόμηση συναλλάγματος και η βελτίωση του εμπορικού ισοζυγίου ήταν θέματα ζωτικής σημασίας εκείνη την περίοδο. Ένα άλλο χαρακτηριστικό της εποχής, ήταν η σύναψη εμπορικών συμφωνιών που αφορούσαν τις εισαγωγές με κλήρινγκ (ανταλλαγές προϊόντων μεταξύ των κρατών). Αυτό φυσικά ίσχυε και για τα αυτοκίνητα ή πάσης φύσεως οχήματα και μηχανήματα. 

Συνέπεια όλων των παραπάνω, ήταν η αγορά αυτοκινήτου στην Ελλάδα, κατά τη δεκαετία του '30, να λειτουργεί υπό το καθεστώς έντονου κρατικού παρεμβατισμού. 

Νοέμβριος 1932. Η "ΦΟΡΔ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΤΑΙΡΙΑ ΚΙΝΗΤΗΡΩΝ Α.Ε" ανακοινώνει τιμές "προς την παρούσαν κατάστασιν". Η Ford ήταν η 1η σε πωλήσεις εταιρεία στη χώρα μας, το 1932, με την αγορά να έχει χτυπηθεί από την έντονη οικονομική κρίση. 

H Fiat ήταν από τις πλέον δημοφιλείς ευρωπαϊκές εταιρείες στην Ελλάδα, κατά τις αρχές της δεκαετίας του '30. Στη φωτογραφία το Fiat 522 C του 1931.

H Chevrolet πρωταγωνιστούσε στην ελληνική αγορά των αρχών της δεκαετίας του '30

Ήταν η 2η πιο δημοφιλής αμερικάνικη φίρμα, πίσω από τη Ford. Διαφήμιση για τα 6κύλινδρα μοντέλα της εταιρείας, τον Φεβρουάριο του 1930.

B.A

Έρευνα & αρχείο: Hellenic Motor History/Βασίλης Ανδρούτσος ©