Το τέλος των λεωφορείων της κατοχής.

Πριν από τον Ελληνοϊταλικό πόλεμο, κυκλοφορούσαν στην πρωτεύουσα 711 ιδιωτικά αστικά λεωφορεία. 
Με την κήρυξη του πολέμου πολλά από αυτά επιτάχθηκαν για τις ανάγκες του αγώνα. Πολλοί ιδιοκτήτες οδήγησαν οι ίδιοι το όχημά τους στην Ελληνοαλβανική μεθόριο, ακόμα και αν δεν είχαν επιστρατευτεί οι ίδιοι. 
Με την έναρξη της κατοχής, τον Απρίλιο του 1941, όσα από τα λεωφορεία αυτά δεν είχαν καταστραφεί επέστρεψαν ώστε να προσφέρουν μεταφορικό έργο.  Γρήγορα μετατράπηκαν σε γκαζοζέν, εφόσον υπήρχε έλλειψη καυσίμων. 
Μετά την απελευθέρωση, η κατάσταση στις αστικές συγκοινωνίες ήταν τραγική. Η αποκατάσταση των δρομολογίων στα τραμ έγινε σταδιακά, αρκετές ημέρες μετά την αποχώρηση των Γερμανών, ενώ βέβαια τα "προπολεμικά" λεωφορεία συνέχισαν να προσφέρουν τις υπηρεσίες τους, σε άθλια κατάσταση, για αρκετά μεγάλο χρονικό διάστημα.
Χαρακτηριστικό είναι το παρακάτω δημοσίευμα της εφημερίδας "Ελευθερία", στις 11 Οκτωβρίου 1947 (τρία χρόνια μετά την απελευθέρωση). 

" Αυτές τις ημέρες πρόκειται να τεθούν σε κυκλοφορία εκατόν πενήντα νέα αμερικάνικα λεωφορεία που μένουν κλεισμένα στις αποθήκες αρκετούς μήνες. Είναι γεγονός αυταπόδεικτο που το βλέπουμε, το ζούμε και το υφιστάμεθα καθημερινώς ότι, από συγκοινωνιακή άποψη η ελληνική πρωτεύουσα δεν μπορεί να είναι υπερήφανη. Πόλις εκτεταμένη, τα άκρα της οποίας αναπαύονται στους πρόποδας των γύρω βουνών, συγκοινωνιακές γραμμές ατελείωτες, τραμ ολίγα και ελεεινά και λεωφορεία αρκετά ίσως, αλλά πολλά από αυτά εις κατάστασιν κατωτέραν πάσης περιγραφής. 
Τα βλέπει κανείς και δεν μπορεί να καταλάβη πως κατορθώνουν να... περπατούν. Έζησαν και μας εξυπηρέτησαν -ο Θεός ν'αναπαύση την ψυχή τους- χρόνια ολόκληρα πριν από τον πόλεμο. 
Κάμποσα επήγαν στο μέτωπο, αντικαταστήσαντα την επιγραφή "Ομόνοια-Σεπόλια" με την επίκαιρη τότε και αισιόδοξη επιγραφή "Αθήναι-Ρώμη". 
Όσα δεν έπεσαν επί του πεδίου της τιμής, τα κατάφεραν να ξαναγυρίσουν και να επαναλάβουν τα παληά τους δρομολόγια. Εδούλεψαν καλά στην περίοδο της κατοχής, με το σαμάρι του γκαζοζέν στα οπίσθιά τους.
Μετά την απελευθέρωσι, σαν η βενζίνα άρχισε και πάλι να ρέη στις φλέβες των αυτοκινήτων, ξανάβαλαν μπροστά το ορθόδοξο κινητήριο σύστημά τους.
Και εξακολουθούν ακόμα να οργώνουν την Αθηναϊκή άσφαλτο και τις λακούβες των μακρυνών δρόμων.
Η αντοχή τους είναι θαυμαστή και αξία ηρωικών εγκωμίων. Αλλά η αξίωσί τους να συνεχίσουν την πορεία τους προς το μέλλον, είναι υπερβολική.
Η κατάστασί τους δεν επιτρέπει τέτοιες αξιώσεις.
Άθλια, γερασμένα, ξεχαρβαλωμένα, μισοδιαλυμένα, φωνάζουν μόνα τους ότι πρέπει να πάνε στο σταύλο και να κοιμηθούν τον αιώνιον. Μερικοί ιδιοκτήτες των εφρόντισαν να τα επιδιωρθώσουν -όσο έπαιρνε- και να τα μακιγιάρουν για να περνάη η μπογιά τους, όσο περάση.
Τα έβαψαν, έφτιαξαν τα καθίσματά τους, έβαλαν και δυό-τρία τζάμια κι'έδειξαν έτσι ότι σέβονται το επιβατικό κοινό.
'Αλλοι ιδιοκτήτες όμως εθεώρησαν περιττές αυτές τις πολυτέλειες και τα διατηρούν έτσι, όπως βγήκαν από την περίοδο της κατοχής. Πόρτες δεν έχουν. Τζάμια δεν έχουν. Σκαλοπάτια δεν έχουν και πρέπει να πηδάη κανείς σαν ακροβάτης για ν'ανέβη. Αντί καθισμάτων με πετσί, έχουν μερικές ξύλινες πήχες που θυμίζουν εδώλιον κατηγορουμένου επαρχιακού ειρηνοδικείου.
Το πάτωμα είναι τρύπιο. Καινούργια είναι μόνο η επιγραφή "Απαγορεύεται το πτύειν" ίσως για ειρωνία. Γιατί το βλέπεις και σου έρχεται να το φτύσεις ολόκληρο. 
Αυτά είναι τα "λεωφορεία" που αντιδρούσαν στην κυκλοφορία των νέων και κατόρθωσαν για αρκετό καιρό να έχουν φυλακή τους ανυπομονούντας ευπρωσόπους διαδόχους των. Επί τη βάσει ποίας λογικής; Επί τη βάσει της λογικής ότι αν μπουν στη θέσι τους τα άλλα δεν θα δούλευαν -πολύ φυσικά- αυτά! Και ότι πρέπει αυτά να μεταφέρουν το ταλαίπωρο κοινόν, μέχρις ότου διαλυθούν.
Μέχρις ότου η μία ρόδα θα φύγη και θα πάη δεξιά, η άλλη αριστερά, η άλλη εμπρός, η άλλη πίσω και οι επιβάτες στο σταθμό Α' βοηθειών. 
- Στην κατοχή πως πηγαίνατε μ'αυτά; παρατήρησε χτες το βράδυ ιδιοκτήτης παρομοίου ερειπίου σε διαμαρτυρηθέντα επιβάτη. 
- Στην κατοχή έτρωγες και συ λαχανίδα! απάντησε ο επιβάτης. Μήπως εξακολουθείς να τρως και τώρα;
Αλλ'εκείνος δεν απήντησε. 
Οπωσδήποτε τα νέα λεωφορεία πιάνουν δουλειά αυτές τις ημέρες και αρκετά από τα λείψανα της κατοχής θα υποστούν τη μοίρα τους. Θα πουληθούν με την οκά για παληοτενεκέδες ". 

To κείμενο έχει μεταφερθεί αυτούσιο, εφόσον αποτυπώνει ακριβώς την κατάσταση που επικρατούσε εκείνη την εποχή, ενίοτε με μια δόση -πικρού- χιούμορ. 

Το αμέσως επόμενο διάστημα συνέχισε ο εκσυγχρονισμός του στόλου των αστικών λεωφορείων Αθηνών-Πειραιώς. 
Τον Οκτώβριο του 1948 ο υπουργός Μεταφορών Κων. Καραμανλής, υπέγραψε απόφαση σχετικά με την υποχρεωτική αντικατάσταση των παλαιών λεωφορείων, έως μια ορισμένη ημερομηνία. Έως εκείνη την εποχή κυκλοφορούσαν 1.007 ιδιωτικά αστικά λεωφορεία στην πρωτεύουσα. 
Έως τα τέλη του 1949, τα αστικά λεωφορεία είχαν αυξηθεί σε 1.070, συνολικής χωριτικότητας 52.000 μικτών θέσεων (καθήμενοι και όρθιοι) έναντι περίπου 16.000 προπολεμικά. Από αυτά, περί τα 970 ήταν ήδη καινούργια ενώ περί τα 100 παλιά. Πολλά από αυτά είχαν κατασκευαστεί από ελληνικές αμαξοποιίες, είτε πάνω σε πλαίσια που είχαν εισαχθεί καινούργια, είτε σε παλιά ανακατασκευασμένα πλαίσια που τους παραχωρήθηκαν. Η παρακάτω φωτογραφία δείχνει ένα από τα λίγα εναπομείναντα προπολεμικά λεωφορεία, που είχαν δουλέψει και στην περίοδο της κατοχής. Προέρχεται από ρεπορτάζ της εφημερίδας "Εμπρός", στις 1 Δεκεμβρίου 1949. 

B.A

Έρευνα Hellenic Motor History © 2020

Στο κείμενο τη εφημερίδας "Ελευθερία" διατηρήθηκε η ορθογραφία και το συντακτικό του πρωτότυπου (εκτός από το πολυτονικό).