Οι οδικές μεταφορές στην Ελλάδα κατά την περίοδο της κατοχής (1941-1944).

Κατά την έναρξη του Ελληνοϊταλικού πολέμου, στις 28 Οκτωβρίου 1940, κυκλοφορούσαν στην χώρα μας συνολικά 6.000 φορτηγά ιδιωτικής και δημόσιας χρήσης. 
Ένας μεγάλος αριθμός από αυτά επιτάχθηκε για τις ανάγκες του πολέμου. Κατά την διάρκεια του αγώνα έναντι των Ιταλών, τα περισσότερα φορτηγά καταστράφηκαν. 

Σχεδόν το σύνολο από τα εναπομείναντα οχήματα, κατασχέθηκαν ή καταστράφηκαν αργότερα από τους κατακτητές, κατά την διάρκεια της κατοχής. 
Είναι γνωστό ότι με την είσοδο των Γερμανών στην Ελλάδα, άρχισε η αποσύνθεση της οικονομικής ζωής της χώρας μας. Σε αυτό συνέβαλε και η έλλειψη μεταφορικών μέσων, εφόσον ήταν αδύνατη η αποστολή  από μία περιοχή σε μία άλλη, ακόμα και των λίγων διαθέσιμων προμηθειών.
Επιπλέον υπήρχε σημαντική έλλειψη σε υγρά καύσιμα. 

Έχει όμως ενδιαφέρον να δούμε πως εξελίχθηκε η κατάσταση των μεταφορών στην χώρα μας κατά την περίοδο της κατοχής, μέσα από διάφορα κείμενα της εποχής εκείνης.
Τα παρακάτω αποσπάσματα παρουσιάζουν με γλαφυρό τρόπο τις δυσκολίες που υπήρξαν. Δημοσιεύτηκαν στην εφημερίδα "Οικονομολόγος Αθηνών" λίγο μετά την απελευθέρωση, στις 5 Μαΐου 1945 (τίτλος δημοσιεύματος: "Μετά την κατοχήν: Η οικονομική κατάσταση της Ελλάδος").

Σε υπόμνημά του, τον Σεπτέμβριο του 1942, ο Διοικητής της Αγροτικής Τράπεζας αναφέρει τα εξής:
" Μετά την κατάληψιν, δεν υπήρχε πλέον ακτοπλοΐα, διότι τα περισσότερα πλοία εβυθίσθησαν κατά τας επιχειρήσεις, τα δε υπόλοιπα κατέφυγον εις Αιγυπριακούς λιμένας. Εκ του μεγάλου στόλου των καϊκιών (πλοιάρια των 150 τόννων μηχανοκίνητα) το πλείστον εβυθίσθησαν και τα υπόλοιπα των απομεινάντων άνω των 30 τόννων επετάχθησαν υπό των στρατευμάτων κατοχής. Μόνο μικρά πλοιάρια απέμεινον και ταύτα είναι ανεπαρκή δια να εξυπηρετήσουν τας ηυξημένας ανάγκας, λόγω διακοπής ή ελαττωματικής λειτουργίας των σιδηροδρόμων. 
Η κίνησης όμως των πλοιαρίων αυτών εξαρτάται από την δυνατότητα αποκτήσεως σχετικής αδείας και από την τιμή του πετρελαίου εις την μαύρην αγοράν η οποία προμηθεύει τουλάχιστον το 60% του υπολοίπου πετρελαίου παρεχομένου υπό των αρχών κατοχής. 
Δια να δώσωμεν μίαν ιδέαν των δυσκολιών των συγκοινωνιών κατά το 1942 αναφέρομεν ότι η Αγροτική Τράπεζα εχρειάσθη τρεις μήνας δια να φορτώση 5.000 τόννους επειγόντως απαιτουμένων λιπασμάτων δια τας επαρχίας. 
Γενικώς, εάν δεν  ληφθώσι δραστικά μέτρα δεν δυνάμεθα να επιτύχωμεν φορτώσεις εκ Πειραιώς ανωτέρας των 3.000 τόννων μηνιαίως. 
Ο σιδηρόδρομος έπαυσε τελείως να εξυπηρετή τον λαόν, χρησιμοποιούμενος δια στρατιωτικάς μεταφοράς. Μόνον 20% της δυναμικότητος των σιδηροδρόμων Πελοποννήσου -οι οποίοι έχουν μικρό διαμέτρημα και των οποίων το υλικόν είνε απηρχαιωμένον- διατίθεται δια τας ανάγκας της Ελληνικής Οικονομίας, αλλά με μεγάλας καθυστερήσεις, αι οποίαι προξενούν απωλείας εις αγαθά ευπαθή κατά την μεταφοράν. Οι σιδηρόδρομοι βορείως της πρωτευούσης δεν είνε διαθέσιμοι ούτε δια κρατικάς ανάγκας. 
Εις ωρισμένας μόνον, σπανίας όμως περιπτώσεις, μεταφοράς τροφίμων τινών διατίθενται ολίγα τινά οχήματα δια τας ελληνικάς Αρχάς. 
Δια τας επιχειρήσεις μεταφορών δεν απομένουν παρά μόνον τα φορτηγά αυτοκίνητα εκ των οποίων υπάρχει ακόμη αριθμός τις εν χρήσει, παρά τας επιτάξεις και καταστροφάς εκ του πολέμου. 
Υπό τας σημερινάς όμως συνθήκας οπότε η βενζίνη και τα ελαστικά των αυτοκινήτων σπανίζουν, το μέσον αυτό της μεταφοράς είνε πολυέξοδον. 
Υπάρχει δε μεγάλη σπάνις βενζίνης. Δια τας τοπικάς μεταφοράς Αθηνών-Πειραιώς δίδεται ποσότης τις εις δύο Γερμανικάς Εταιρίας, αι οποίαι διανέμουν αυτήν. Η υψηλή τιμή αυτών, αι εξωφρενικαί τιμαί αι οποίαι ζητούνται δια τα κλεμμένα λάστιχα των αυτοκινήτων (2.800.000 δρχ. έκαστον) και η μεγάλη ζήτησις μεταφορικών μέσων αυξάνει δυσαναλόγως το κατ'οκάν κόστος της μεταφοράς των εμπορευμάτων. 
Η Αγροτική Τράπεζα, αφού επί ματαίω εζήτησεν επανειλημμένως επί τρεις μήνας σιδηροδρομικά οχήματα ή φορτηγά αυτοκίνητα και βενζίνην ηναγκάσθη εν τέλει, ίνα αποφύγει καταστροφήν του συγκεντρωθέντος υπ'αυτής τυρού να πληρώση την βενζίνην 500 δρχ. κατ'οκάν (προπολεμική τιμή δραχ. 12 κατ'οκάν)" . 

Στην συνέχεια τα πράγματα έγιναν ακόμα πιο δύσκολα. 
Η Επιτροπή Παιδικών Συσσιτίων έκανε την εξής αναφορά, λίγους μήνες αργότερα, στις 18 Φεβρουαρίου 1943.
"Το πρόβλημα της μεταφοράς μας επροξένησε μεγάλας φροντίδας διότι ήμεθα ηναγκασμένοι να ενοικιάζωμεν καθημερινώς τα απαιτούμενα οχήματα. Τα φορτηγά αυτά αυτοκίνητα ευρίσκοντο γενικώς εις αθλίαν κατάστασιν και τελείως ακατάλληλα δια την αναγκαιούσαν ημίν χρήσιν. Η εργασία διηυκολύνθη μετά την άφιξιν φορτηγών αυτοκινήτων εξ Αμερικής δια την Επιτροπήν Αρωγής, ότε ετέθη εις την διάθεσίν μας εν φορτηγόν 3 τόννων".

Σε άλλο υπόμνημα της Επιτροπής Αρωγής, στις 24 Αυγούστου 1943, αναφέρονται τα εξής:
"Τα φορτηγά αυτοκίνητα, τα οποία ελάβομεν από τον Καναδά, μας υποβοηθούν μόνον εις την λειτουργίαν των παιδικών συσσιτίων εις την περιοχήν της πρωτευούσης. Δια τας άλλας μεταφοράς μεταχειριζόμεθα ιδιωτικά φορτηγά αυτοκίνητα, ολίγα εναπομείναντα μετά τον Αλβανικόν πόλεμον και τα επακολουθήσαντα γεγονότα και τα οποία ευρίσκονται εις αθλίαν κατάστασιν ιδίως όσον αφορά τα ελαστικά των, τα οποία πολλάκις χρήζουν επισκευής κάθε δύο-τρία χιλιόμετρα".

Τέλος, υπόμνημα Σουηδού απεσταλμένου στην Ήπειρο, στις 3 Απριλίου 1944, αναφέρει:
"Η κατάστασις των ιδιωτικών αυτοκινήτων (φορτηγών) είνε αθλία. Αι μηχαναί των και τα ελαστικά των είνε πλέον κατεστραμμένα και δη εις τοιούτον βαθμόν ώστε να μη δύνανται να φορτωθούν με βάρος περισσότερον των 2.5-3 τόννων, η δε κατανάλωσις της βενζίνης είνε πολύ μεγαλυτέρα της κανονικής". 

Κατά την απελευθέρωση η Ελλάδα βρέθηκε με την οικονομία της βυθισμένη στο χάος και χωρίς μεταφορικά μέσα. 
Με δεδομένο ότι το σιδηροδρομικό δίκτυο ήταν σχεδόν πλήρως κατεστραμμένο, οι μεταφορές έπρεπε να βασιστούν σε φορτηγά αυτοκίνητα, ώστε να καλυφθούν οι τρομακτικές ανάγκες που είχαν δημιουργηθεί στον πληθυσμό.  
Σημαντικό ρόλο στην εισαγωγή φορτηγών για την κάλυψη αυτών των αναγκών, έπαιξε η UNRRA (United Nations Relief and Rehabilitation Administration). H σύμβαση μεταξύ του Ελληνικού Δημοσίου και της UNRRA υπογράφηκε την 1η Μαρτίου 1945, επί πρωθυπουργίας Νικόλαου Πλαστήρα. 

Φωτογραφία: Κώστας Μπαλάφας. 

Φορτηγό αυτοκίνητο, Ήπειρος 1942-1944 (αρχείο Μουσείου Μπενάκη)

Στα αποσπάσματα έχει διατηρηθεί η ορθογραφία και το συντακτικό του πρωτότυπου κειμένου (πλην του πολυτονικού).

 B.A

Έρευνα Hellenic Motor History © 2019