Η αυτοκινητοβιομηχανία και η αγορά αυτοκινήτου στην Ισπανία. Τα πρώτα βήματα και η μεταπολεμική ανάπτυξη (μέρος 1ο).

 

Η Ισπανία αποτελεί την τέταρτη μεγαλύτερη σε μέγεθος οικονομία στην Ευρωπαϊκή Ένωση, έχοντας αναπτύξει σημαντική δραστηριότητα σε διάφορους τομείς. Εκτός από τον τουρισμό, μεγάλο ρόλο παίζει και η βιομηχανική υποδομή της χώρας, με την αυτοκινητοβιομηχανία να κατέχει εξέχουσα θέση. Φυσικά, στον χώρο του αυτοκινήτου οι περισσότεροι έχουν συνδέσει την Ισπανία με το όνομα Seat. Όμως η παραγωγή αυτοκινήτων δεν περιορίζεται  εκεί, με τον αυτοκινητιστικό χάρτη να είναι αρκετά πιο σύνθετος. Το 2020 κατασκευάστηκαν στην Ισπανία συνολικά 2.268.185 οχήματα, αριθμός μειωμένος κατά 19.6% σε σχέση με το προηγούμενο έτος. Από αυτά, το 1.800.664 αφορούσε επιβατικά αυτοκίνητα. Μεγάλο μέρος της παραγωγής προορίζεται για εξαγωγή. Συγκεκριμένα το 2020 οι συνολικές εξαγωγές οχημάτων ανήλθαν σε 1.951.448 (-15.5%), εκ των οποίων 1.588.889 ήταν επιβατικά αυτοκίνητα (-16.6%). Οι σημαντικότεροι εξαγωγικοί προορισμοί ήταν, κατά σειρά, η Γαλλία (20.4%), η Γερμανία (19.8%), η Μ. Βρετανία (12.4%) και η Ιταλία (11.6%). Την ίδια χρονιά πραγματοποιήθηκαν εξαγωγές 14.823 μονάδων στην Ελλάδα, που αντιστοιχούσαν στο 0.8% των συνολικών εξαγωγών. 

Αν και η Ισπανία δεν θεωρείται από τις "παραδοσιακές" χώρες στην ανάπτυξη της παραγωγής αυτοκινήτων , όπως η Γαλλία, η Γερμανία ή η Μ. Βρετανία,  πάντως οι πρώτες προσπάθειες προς αυτή την κατεύθυνση έγιναν πολύ νωρίς. Η πρώτη μονάδα κατασκευής αυτοκινήτων στην Ισπανία χρονολογείται τουλάχιστον από το 1899, όταν ο Emilio de La Cuadra ίδρυσε την ομώνυμη εταιρεία (La Cuadra). Μαζί με τον Ελβετό μηχανικό Marc Birkigt αρχικά πειραματίστηκαν σε ηλεκτρικά και υβριδικά αυτοκίνητα, πριν καταλήξουν σε μοντέλα με κινητήρες εσωτερικής καύσης σχεδιασμένα από τον Birkigt. Ολοκληρώθηκε η παραγωγή δύο μοντέλων, ενός μονοκύλιδρου 4.5 ίππων και ενός δικύλινδρου 7.5 ίππων. Το 1901 η La Cuadra είχε ξεμείνει απο ρευστό και πέρασε στα χέρια των πιστωτών της, με επικεφαλής τον Juan Castro. Στην συνέχεια κατασκευάστηκαν ακόμα δύο αυτοκίνητα, ένα δικύλινδρο 10 ίππων και ένα τετρακύλινδρο 14 ίππων. Στις 14 Ιουνίου 1904 η εταιρεία εξαγοράστηκε από ομάδα επενδυτών με υπεύθυνο τον Damian Mateu και μετονομάστηκε σε La Hispano-Suiza Fábrica de Automóviles. Με προϊστάμενο μηχανικό τον Marc Birkigt, η Hispano-Suiza έγινε η πρώτη διακεκριμένη εταιρεία κατασκευής αυτοκινήτων στην Ισπανία. Υπήρξαν προσπάθειες και από άλλες εταιρείες, όπως η Anglada, η El Fenix και η Elizalde, που όμως δεν είχαν διάρκεια. Το 1907 η Hispano-Suiza είχε ολοκληρώσει το καινούργιο της εργοστάσιο στην Βαρκελώνη, το La Fábrica de La Sagrera, ώστε να καλύψει τις αυξημένες ανάγκες παραγωγής. Έως τον Απρίλιο του 1911 η φίρμα είχε εκαινιάσει μια δεύτερη μονάδα στην Γαλλία, που ήταν ο βασικός εξαγωγικός προορισμός της. Το 1917 απέκτησε και νέα μονάδα παραγωγής στην Ισπανία, μετά από διαταγή του Βασιλιά Alfonso III. Βρισκόταν στην Guadalajara και εκεί γινόταν η κατασκευή φορτηγών, λεωφορείων και κινητήρων αεροσκαφών. Μέχρι το 1923 το εργοστάσιο στην La Sagrera απασχολούσε 1.100 εργαζόμενους, ενώ έως τα τέλη της δεκαετίας του '20 οι προοπτικές έδειχναν καλές με δεδομένο ότι είχαν διακόψει την λειτουργία τους όλες οι υπόλοιπες εγχώριες εταιρείες κατασκευής αυτοκινήτων. Αυτό θα άλλαζε τον Απρίλιο του 1931, μετά την ανάδειξη νέας κυβέρνησης, την παραίτηση του Alfonso III από τον θρόνο και την ανακήρυξη της Δεύτερης Ισπανικής Δημοκρατίας. Τα γεγονότα αυτά ακολούθησαν μια σειρά από πολιτικές, κοινωνικές και οικονομικές μεταρρυθμίσεις, ενώ άλλαξε και η πολιτική απέναντι στο αυτοκίνητο. Επιγραμματικά, η Hispano-Suiza ήταν ο μοναδικός εγχώριος κατασκευαστής με δυνατότητες μαζικής παραγωγής, κάτι που όμως δεν έγινε ποτέ πραγματικότητα. Κατά την διάρκεια του εμφυλίου πολέμου (1936-1939), το εργοστάσιο La Sagrera κρατικοποιήθηκε και στράφηκε κυρίως στην παραγωγή στρατιωτικού υλικού. Το 1941 η ισπανική κυβέρνηση ίδρυσε το Instituto Nacional de Industria (INI). Η Hispano-Suiza επετράπη να συνεχίσει την λειτουργία της ως ιδιωτική εταιρεία αλλά η παραγωγή έως το 1944 αφορούσε ελάχιστα μόνο αυτοκίνητα. Τον Οκτώβριο του 1946 η INI προχώρησε στην επίταξη του εργοστασίου της και πέρασε υπό κρατικό έλεγχο, ως Empresa Nacional de Autocamiones Sociedad Anonima (ENASA). 

Ορόσημο στην ανάπτυξη της εγχώριας αυτοκινητοβιομηχανίας ήταν η ίδρυση της Sociedad Española de Automóviles de Turismo (SEAT), στις 9 Μαΐου 1950. Οι βάσεις για την δημιουργία μιας μεγάλης εθνικής αυτοκινητοβιομηχανίας είχαν τεθεί νωρίτερα, όμως καθοριστική ήταν η συμφωνία μεταξύ της INI, της Banco Urquijo και της ιταλικής Fiat, τον Οκτώβριο του 1948. Το ποσοστό συμμετοχής της ΙΝΙ ήταν 51%, της Banco Urquijo 42% ενώ της Fiat περιορίστηκε στο 7%. Η κατασκευή του εργοστασίου ξεκίνησε το 1950 στην Zona Franca της Βαρκελώνης και το πρώτο αυτοκίνητο, ένα SEAT 1400,  βγήκε από τη γραμμή παραγωγής στις 13 Νοεμβρίου 1953. Το αυτοκίνητο βασιζόταν στο αντίστοιχο ιταλικό μοντέλο, όμως στόχος ήταν η χρήση μερών και εξαρτημάτων εγχώριας κατασκευής, στο μεγαλύτερο δυνατό ποσοστό. Το 1957 παρουσίαστηκε το μικρό SEAT 600 (φωτό επάνω), ένα ιδιαίτερα σημαντικό μοντέλο στην αυτοκινητιστική ιστορία της Ισπανίας. 

Όμως οι προσπάθειες ανάπτυξης βιομηχανίας αυτοκινήτου δεν αφορούσαν αποκλειστικά ισπανικές εταιρείες. Το πρώτο σημαντικό βήμα ήταν αυτό του εργοστασίου της Ford στην Cádiz της Ανδαλουσίας. Η παραγωγή ξεκίνησε τον Απρίλιο του 1920 με την συναρμολόγηση υπό μορφή CKD του Model T. Αργότερα το εργοστάσιο μεταφέρθηκε στην Βαρκελώνη, ενώ η συναρμολόγηση του Model T συνεχίστηκε μέχρι τον Νοέμβριο του 1927. Την θέση του πήρε το Model A, ενώ το 1929 η περιοχή στο λιμάνι της Βαρκελώνης που βρισκόταν το εργοστάσιο, ανακηρύχθηκε ως ελεύθερη ζώνη εμπορίου. Σε μια προσπάθεια να καθησυχάσει τα ολοένα και πιο πατριωτικά αισθήματα των Ισπανών βιομηχάνων, η Ford επιχείρησε να αυξήσει τον αριθμό εξαρτημάτων απο τοπικούς προμηθευτές. Επιπλέον δέχθηκε εγχώριους μετόχους, γεγονός που μείωσε την συμμετοχή των Αμερικάνων στο 60%, ενώ η εταιρεία μετονομάστηκε σε Ford Motor Iberica SA Spain. H μείωση των δασμών στα εισαγόμενα εξαρτήματα αυτοκινήτων στο 50% των αντίστοιχων επιβαρύνσεων για τα έτοιμα αυτοκίνητα, στις 3 Ιουλίου 1931, ωφέλησε την Ford, αλλά και εταιρείες όπως η General Motors και η Fiat. H ιταλική φίρμα ξεκίνησε την συναρμολόγηση αυτοκινήτων το 1931 στο εργοστάσιο της Hispano-Suiza στην Guadalajara. Έως το 1932 είχε συναρμολογήσει 300 μονάδες του μοντέλου Fiat 514, όμως εγκατέλειψε διότι εν τω μεταξύ η κυβέρνηση είχε την απαίτηση για χρήση 100% εξαρτημάτων από τοπικούς προμηθευτές! Το εργοστάσιο της Ford καταλήφθηκε τον Ιούλιο του 1936 από την ομάδα  Milicias Antifascistas Obreras y Campesinas (Εργατική και Αγροτική Αντιφασιστική Πολιτοφυλακή), μετά το ξέσπασμα του εμφυλίου πολέμου. Την ίδια τύχη είχε και το εργοστάσιο της G.M στην Βαρκελώνη. 

Το 1954 η Ford πούλησε το μερίδιό της στο κρατικό INI, που αναδιοργάνωσε το εργοστάσιο στην Βαρκελώνη σε Motor Iberica. H παραγωγή πλέον αφορούσε τρακτέρ της Fordson και φορτηγά της Ford of Britain κατόπιν αδείας, με την ονομασία Ebro. 

Hispano-Suiza 1929

Με την ίδρυση της SEAT η Ισπανία έθεσε ουσιαστικά τις βάσεις για αυτοκινητοβιομηχανία μαζικής παραγωγής, εφόσον παλιότερα η Hispano-Suiza παρέμεινε αφοσιωμένη σε επιβατικά αυτοκίνητα πολυτελείας. Αν και ο στόχος ήταν η αυξημένη εγχώρια προστιθέμενη αξία των αυτοκινήτων της, αυτό δεν αναιρεί το γεγονός ότι τα SEAT βασίστηκαν επί πολλά χρόνια σε τεχνογνωσία της Fiat. Την εποχή που η SEAT έκανε τα πρώτα της βήματα, δημιουργήθηκε παράλληλα μια ακόμα εταιρεία, η Fabricación de Automóviles Sociedad Anónima (FASA). Η εταιρεία εξασφάλισε την άδεια για την παραγωγή αυτοκινήτων της Renault στην Ισπανία. Toν Αύγουστο του 1953 ξεκίνησε η λειτουργία του εργοστασίου στο Valladolid, με την παραγωγή του Renault 4CV. Μόλις 707 αυτοκίνητα κατασκευάστηκαν εκείνη την χρονιά, όμως τα επόμενα χρόνια η FASA αναπτύχθηκε σημαντικά. Το 1961 τον έλεγχο της εταιρείας πήρε η Banco Ibérico, η οποία προχώρησε σε αύξηση κεφαλαίου με θετικά αποτελέσματα. Το 1965 η Renault έγινε ο βασικός μέτοχος της εταιρείας η οποία μετονομάστηκε σε FASA-Renault. Η γαλλική φίρμα αύξησε την παραγωγή και εκσυγχρόνισε τις υποδομές. Η FASA-Renault αποτελούσε την μεγαλύτερη μονάδα παραγωγής της Renault εκτός Γαλλίας. Πάντως ήταν ξεκάθαρο πως δεν μπορούσε να ακολουθήσει την δυναμική της SEAT, που κυριαρχούσε στην ισπανική αγορά. Επιπλέον είχαν εισέλθει και νέοι παίκτες στο παιχνίδι. Ήδη από τον Απρίλιο του 1958 είχε ξεκινήσει δραστηριότητα η Citroën, σε προσωρινές εγκαταστάσεις στο Vigo. Toν Αύγουστο του 1959 μεταφέρθηκε σε νέες εγκαταστάσεις. Τα πρώτα αυτοκίνητα που παρήχθησαν στην Ισπανία ήταν 2CV AZU Van και σύντομα ακολούθησε η επιβατική έκδοση του 2CV. Όμως ο όγκος της παραγωγής ήταν ακόμα μικρός και σε καμία περίπτωση δεν μπορούσε να συγκριθεί με την παραγωγή της SEAT ή της FASA. Υπήρχε επίσης η Chrysler με την παραγωγή μοντέλων της γαλλικής θυγατρικής Simca αλλά και ορισμένων αμερικάνικων μοντέλων, τα οποία όμως απευθύνονταν σε λίγους. To 1979, μετά την αποχώρηση της Chrysler από την Ευρώπη, το εργοστάσιο πέρασε στον έλεγχο της PSA, κατασκευάζοντας τα Talbot Solara & Samba. Παρουσία είχαν και οι Βρετανοί της BMC/British Leyland με το εργοστάσιο της AUTHI στην Pamplona (Automóviles de Turismo Hispano Ingleses). H παραγωγή εκεί ξεκίνησε τον Σεπτέμβριο του 1966 και σταμάτησε τον Μάιο του 1975, λόγω των οικονομικών προβλημάτων που αντιμετώπιζε η British Leyland. Τον Ιούλιο του 1975 το εργοστάσιο πουλήθηκε στην SEAT. Η AUTHI κατασκεύασε, μεταξύ άλλων, το κλασικό Mini και το Victoria, ένα ιδιαίτερο 4θυρο οικογενειακό βασισμένο στα επιτυχημένα Austin-Morris 1100/1300 (το οποίο εισήχθη στην Ελλάδα). 

Στα τέλη του 1972 η Ford αποφάσισε να επιστρέψει στην Ισπανία και υπέβαλε αίτηση για την δημιουργία μονάδας παραγωγής 240.000 αυτοκινήτων, μια επένδυση 290 εκατομμυρίων δολαρίων. H κίνηση αυτή συνέπεσε σε μια ευνοϊκή χρονική στιγμή, που η κυβερνητική πολιτική έθεσε το αυτοκίνητο στο επίκεντρο της βιομηχανικής ανάπτυξης της χώρας, με σαφή εξαγωγικό προσανατολισμό και επιπλέον κίνητρα. Στις 14 Ιουνίου 1973 ανακοινώθηκε πως η εταιρεία επέλεξε την Valencia ως τοποθεσία για το νέο της εργοστάσιο. Η νέα μονάδα της Ford ήταν έτοιμη και λειτούργησε τον Οκτώβριο του 1976. Η Ford έδωσε προτεραιότητα στο νέο της μικρό μοντέλο, το Fiesta, ώστε να είναι άμεσα ανταγωνιστική με τα πολύ επιτυχημένα στην Ισπανία SEAT 127 και FASA-Renault 5. 

Σύμφωνα με τα παραπάνω βλέπουμε πως εκτός από την SEAT, στην Ισπανία υπάρχουν ισχυροί δεσμοί και με άλλες εταιρείες, όπως η Renault και η Citroen τις οποίες εμείς βλέπουμε ως καθαρά γαλλικές. Φυσικά υπήρχαν και περιπτώσεις παραγωγής αυτοκινήτων από μικρότερες εταιρείες, όμως εδώ γίνεται αναφορά στις σημαντικότερες μονάδες που είχαν παρουσία στην Ισπανία. 

To Renault 7 ήταν μια τετράθυρη έκδοση της FASA-Renault, βασισμένη στο R5, για την ισπανική αγορά (1974-1984). Εισήχθη από το φθινόπωρο του 1978 και για μικρό χρονικό διάστημα στην Ελλάδα από την "MAVA" Α.Ε, χωρίς επιτυχία. 

 B.A

Έρευνα © Hellenic Motor History (2022)

Πηγές: Universitat de Barcelona, The Early Spanish Carmakers by A.J. Jacobs, ANFAC