H αγορά αυτοκινήτου στην Τουρκία σήμερα και ιστορική αναδρομή. Η αργή διάδοση του αυτοκινήτου, η ανάπτυξη της εγχώριας αυτοκινητοβιομηχανίας και το όνειρο του εθνικού αυτοκινήτου.

 

Σήμερα η Τουρκία αποτελεί μια χώρα με σημαντική παραγωγή αυτοκινήτων και πρόκειται για έναν από τους μεγαλύτερους εξαγωγείς στην Ευρωπαϊκή Ένωση. To 2022 η συνολική παραγωγή οχημάτων ανήλθε σε 1.402.189 μονάδες (επιβατικά αυτοκίνητα, φορτηγά, λεωφορεία και τρακτέρ). Φυσικά όλα τα παραπάνω δεν έγιναν σε μια μέρα. Η Τουρκία διαθέτει μονάδες παραγωγής οχημάτων από ξένες εταιρείες που έχουν επενδύσει στην χώρα, όμως υπήρξαν και προσπάθειες για την δημιουργία ενός αμιγώς "εθνικού" αυτοκινήτου. 

Πάντως η διάδοση του αυτοκινήτου στην γειτονική μας χώρας ήταν αργή και η αγορά σχεδόν ανύπαρκτη για το μέγεθος και τα πληθυσμιακά της μεγέθη. H πρώτη σημαντική μονάδα παραγωγής αυτοκινήτων θεμελιώθηκε στις αρχές του 1929, μετά την υπογραφή συμφωνίας με την Ford για την λειτουργία εργοστασίου στην ελεύθερη ζώνη εμπορίου, στην περιοχή Tophane της Κωνσταντινούπολης. Η διεθνής οικονομική κρίση που ακολούθησε οδήγησε σε σημαντική μείωση της παραγωγής και των εξαγωγών τα επόμενα τρία χρόνια και το εργοστάσιο σύντομα έκλεισε, αν και η αρχική συμφωνία αφορούσε διάστημα λειτουργίας 25 ετών. Κατά το 1930 ο πληθυσμός της Τουρκίας ήταν λίγο πάνω από τα 15 εκατομμύρια και αναλογούσε ένα αυτοκίνητο ανά 1.516 κατοίκους, όταν στην Ελλάδα η αναλογία ήταν ένα αυτοκίνητο ανά 331 κατοίκους. Το 1959 o Vehbi Koç, αντιπρόσωπος της Ford στην Τουρκία από το 1928, ίδρυσε την Otomobil Sanayi - Otosan A.S έχοντας αποκτήσει το δικαίωμα παραγωγής αυτοκινήτων Ford, που ξεκίνησε το 1960 και αφορούσε τα επιβατικά Consul και τα φορτηγά Thames. Η εταιρεία συνεχίζει τις δραστηριότητές της ως σήμερα, γνωστή ως Ford Otosan. 

Το 1961 έγινε η πρώτη απόπειρα για τον σχεδιασμό και την εξέλιξη ενός εγχώριου επιβατικού αυτοκινήτου, με την συμμετοχή αποκλειστικά Τούρκων μηχανικών του σιδηροδρόμου. H ενέργεια αυτή αποτέλεσε επίσημη κυβερνητική επιλογή και συγκεκριμένα ήταν απόφαση του Προέδρου Cemal Gürsel, με σκοπό την δημιουργία τουρκικής αυτοκινητοβιομηχανίας. Το Devrim, όπως ονομάστηκε το αυτοκίνητο, σχεδιάστηκε και εξελίχθηκε μέσα σε διάστημα... 130 ημερών! Παρά τα στενά χρονικά όρια που είχαν στην διάθεσή τους οι τεχνικοί (το αυτοκίνητο έπρεπε να παρουσιαστεί στον εορτασμό για την ίδρυση της Τουρκικής Δημοκρατίας), έγινε εφικτό να κατασκευαστούν τέσσερα αντίτυπα, με τα δύο από αυτά να προορίζονται για την τελετή επίδειξης, παρουσία του Προέδρου. Όμως η επίδειξη κατέληξε σε... φιάσκο! Το εγχείρημα έκτοτε εγκαταλείφθηκε, όμως ο συμβολισμός που άφησε το Devrim αποτυπώνεται στην αξιόλογη ταινία "Cars of the Revolution", παραγωγής 2008 (πρωτότυπος τίτλος: Devrim Arabalari). Σε αυτήν, ο σκηνοθέτης Tolga Örnek μας εξιστορεί το χρονικό εξέλιξης του αυτοκινήτου, έχοντας μεταφέρει επιτυχώς το κλίμα της εποχής αλλά και την αγωνιώδη προσπάθεια των μηχανικών να φτιάξουν το "δικό" τους αυτοκίνητο. 

Όμως το πρώτο εγχώριο αυτοκίνητο μαζικής παραγωγής στην Τουρκία ήταν το Anadol. Αυτή την φορά η εξέλιξη του αυτοκινήτου ανατέθηκε στην βρετανική Reliant, με πρωτοβουλία της Otomobil Sanayi - Otosan. Η παραγωγή του ξεκίνησε τον Δεκέμβριο του 1966 και αρχικά διέθετε αποκλειστικά δίθυρο αμάξωμα και τον κινητήρα του Ford Cortina στα 1.200 cc (αργότερα αντικαταστάθηκε από τον μεγαλύτερο Kent στα 1.300 cc). Έως τις αρχές της δεκαετίας του '80 παρουσιάστηκαν διάφορες ανανεωμένες εκδόσεις, τόσο μηχανικά όσο και αισθητικά, ενώ ήταν πλέον διαθέσιμο σε τετράθυρο και πεντάθυρο αμάξωμα (SV-1600) κατασκευασμένο από fiberglass. Το 1966 που ξεκίνησε η παραγωγή του, η Τουρκία είχε πληθυσμό περίπου 32.5 εκατομμύρια κατοίκους. Όμως σε όλη την χώρα κυκλοφορούσαν στους δρόμους 259.250 οχήματα, από τα οποία μόλις τα 91.469 ήταν επιβατικά αυτοκίνητα, ενώ στα υπόλοιπα συμπεριλαμβάνονται και τα τρακτέρ. Tην ίδια χρονιά, στην Ελλάδα κυκλοφορούσαν 122.479 επιβατικά αυτοκίνητα, ενώ μαζί με τα φορτηγά και τα λεωφορεία ο αριθμός των κυκλοφορούντων οχημάτων στην χώρα μας ήταν στις 203.841 μονάδες. Ο αντίστοιχος αριθμός στην Τουρκία, χωρίς τα τρακτέρ, ήταν στις 194.142 μονάδες. 

H πρώτη γενιά του Anadol A1 (MkI), που παρουσιάστηκε το 1966.

Είναι φανερό πως υπήρχε μια σημαντική υστέρηση στην διάδοση του ιδιωτικού αυτοκινήτου στην Τουρκία, όμως αυτό δεν σημαίνει πως στην συνέχεια δεν έγιναν επιπλέον βήματα στον τομέα της παραγωγής. Βέβαια, αυτά πλέον αφορούσαν επενδύσεις ξένων εταιρειών. Σημαντική χρονιά ήταν το 1971, που ξεκίνησε η παραγωγή της Tofas-Fiat και της Oyak-Renault σε μονάδες που ανέπτυξαν στην Bursa. Οι δύο εταιρείες είχαν ιδρυθεί το 1968 και το 1969 αντίστοιχα. Σήμερα η Tofas-Fiat είναι μέλος του ομίλου Stellantis και οι εγκαταστάσεις της καταλαμβάνουν έκταση 1.000.000 m2, με τους στεγασμένους χώρους στα 350.000 m2, ενώ απασχολεί περίπου 6.600 εργαζόμενους. Στην περίπτωση της Oyak-Renault, η γαλλική μητρική κατέχει το 51% και η Oyak το 49%. Οι εγκαταστάσεις της καλύπτουν έκταση 650.000 m2 και απασχολεί 6.935 εργαζόμενους. Τόσο η Fiat όσο και η Renault έχουν εδραιωθεί ως ισχυρές δυνάμεις στην τοπική αγορά αυτοκινήτου. Το 1982 ξεκίνησε η λειτουργία του εργοστασίου της Otosan στο Eskisehir, που είχε θεμελιωθεί το 1979, με την παραγωγή του φορτηγού Ford D1210. Στις 6 Οκτωβρίου 1983 υπεγράφη συμφωνία για την εξαγορά του 30% της Otosan από την Ford. Τον Σεπτέμβριο  του 1985 ξεκίνησε η παραγωγή του επιβατικού μοντέλου Taunus, ενώ ως τότε η Otosan είχε επικεντρωθεί στα επαγγελματικά οχήματα, με σημαντικότερο το Ford Transit (από το 1967). Μέχρι τα τέλη του 1985 κυκλοφορούσαν στην Τουρκία 983.444 επιβατικά αυτοκίνητα, ενώ στην Ελλάδα ο αριθμός τους ήταν στο 1.259.335 μονάδες. Είναι σαφές πως η Τουρκία είχε ακόμα να διανύσει μεγάλη απόσταση στην ανάπτυξη της αγοράς αυτοκινήτου, με δεδομένο ότι εκείνη την εποχή ο πληθυσμός της είχε φτάσει τα 47.2 εκατομμύρια κατοίκους και βρισκόταν πίσω και από την χώρα μας, που διέθετε πληθυσμό 9.9 εκατομμύρια κατοίκους και είχε ένα από τα μικρότερα ποσοστά στην αναλογία οχημάτων-κατοίκων, σε όλη την Ευρώπη. Tα νούμερα της συνολικής παραγωγής οχημάτων ήταν άλλωστε σε ιδιαίτερα χαμηλά επίπεδα, με 135.458 μονάδες το 1985. Η παραγωγή στα επιβατικά αυτοκίνητα ανήλθε σε 60.353 μονάδες. 

Eίναι σημαντικό να αναφερθεί πως οι παραπάνω μονάδες δημιουργήθηκαν και λειτούργησαν σε ένα οικονομικό περιβάλλον που εκείνη την περίοδο χαρακτηρίστηκε από έντονη ύφεση, πιστωτικούς περιορισμούς, υψηλή φορολογία, υπερβολική εξάρτηση σε πόρους της Κεντρικής Τράπεζας για την κάλυψη αναγκών του δημόσιου τομέα και σε μια αγορά που δεν ακολουθούσε τους κανόνες της ελεύθερης οικονομίας. Κάποιες μεταρρυθμίσεις ξεκίνησαν στις αρχές της δεκαετίας του '80, όμως εν τω μεταξύ υπήρξαν και ορισμένες άλλες μονάδες που αφορούσαν αποκλειστικά την παραγωγή φορτηγών, με κυριότερες αυτή της Mercedes στην Κωνσταντινούπολη (1968) και της ΜΑΝ στην Άγκυρα (1966). Πιο πρόσφατα, σημαντική ήταν η δημιουργία μονάδας από την Toyota, με έναρξη παραγωγής το 1994. Η Toyota Motor Europe NV/SA κατέχει το 90% και η Mitsui & Co Ltd το 10%, σε μια συνολική επένδυση αξίας 2.12 δισ. ευρώ και το εργατικό δυναμικό ανέρχεται σε 5.500 υπαλλήλους. Η Hyundai συστήθηκε στους Τούρκους το 1990 και το 1995 έθεσε τα θεμέλια για την δημιουργία του εργοστασίου στο Izmit, στην περιφέρεια Cosaeli. To 1997 ξεκίνησε η λειτουργία του υπό την επωνυμία Hyundai Assan, με συμμετοχή 70% της Hyundai Motor Company και 30% της Kibar Holding. 

H Tofas-Fiat ξεκίνησε την παραγωγή αυτοκινήτων το 1971, με το Fiat 124. Το 1976 παρουσίασε το Murat 131, βασισμένο πάντα στο αντίστοιχο Fiat. Η Tofas συνέχισε να παράγει ανανεωμένες εκδόσεις του μοντέλου ως την δεκαετία του '90, όπως το εικονιζόμενο Sahin του 1994. Παράλληλα είχε παρουσιάσει και πιο σύγχρονα μοντέλα, όπως το Fiat Tempra. 

Η αγορά αυτοκινήτου στην Τουρκία έχει σημαντικές διακυμάνσεις από έτος σε έτος. Το 2023, παρά το δυσμενές οικονομικό κλίμα και την αύξηση στο κόστος δανεισμού, οι πωλήσεις ελαφρών οχημάτων έσπασαν για πρώτη φορά το όριο του ενός εκατομμυρίου, με συνολικά 1.232.635 μονάδες επιβατικών και ελαφρών επαγγελματικών αυτοκινήτων, καταγράφοντας άνοδο +57.4%. Το προηγούμενο ρεκόρ είχε σημειωθεί το 2016, με συνολικά 983.780 μονάδες. Από τον συνολικό αριθμό του 2023, τα 967.341 ήταν επιβατικά αυτοκίνητα (+63.2%) και τα 265.294 ελαφρά φορτηγά (+39.2%). Δημοφιλέστερη κατηγορία ήταν τα μικρομεσαία οικογενειακά (segment C) με μερίδιο 56.1% και 542.432 μονάδες και ακουλούθησαν τα supermini (segment B) με μερίδιο 32.0% και 309.987 μονάδες. Τα αμιγώς βενζινοκίνητα επιβατικά κατέκτησαν 66.8% της τουρκικής αγοράς, με 646.385 μονάδες. Από μεγάλη απόσταση ακολούθησαν τα diesel, με μερίδιο 13.8% και 133.374 μονάδες, ενώ τα υβριδικά ήρθαν στην τρίτη θέση με το 10.8% της αγοράς και 104.804 μονάδες (κυρίως Mild Hybrid). Tην έκπληξη έκαναν τα αμιγώς ηλεκτρικά αυτοκίνητα που πέτυχαν εντυπωσιακή άνοδο +833.4% (!), με 72.179 μονάδες έναντι μόλις 7.733 την προηγούμενη χρονιά. 

Η πρώτη σε πωλήσεις εταιρεία για το 2023 ήταν η Fiat, με συνολικά 193.622 μονάδες (επιβατικά & ελαφρά επαγγελματικά). Αποκλειστικά στον τομέα των επιβατικών αυτοκινήτων, η Fiat κατέκτησε την κορυφή με 125.348 μονάδες. To Fiat Egea ήταν το best seller στην Τουρκία (αρχική φωτό). Η Renault κατέκτησε την δεύτερη θέση στις πωλήσεις επιβατικών & ελαφρών επαγγελματικών, με 135.635 μονάδες. Στα επιβατικά οι πωλήσεις της ανήλθαν σε 117. 491 μονάδες, με τις 93.468 εγχώριας παραγωγής. Είναι χαρακτηριστικό το γεγονός, ότι σε αντίθεση με την δεκαετία του '70 και του '80 που η εγχώρια παραγωγή κάλυπτε σχεδόν αποκλειστικά την τοπική αγορά, τα τελευταία χρόνια ένα μεγάλο ποσοστό αφορά τις εξαγωγές. To 2023 η Τουρκία ήταν στην δεύτερη θέση σε εισαγωγές αυτοκινήτων στην Ευρωπαϊκή Ένωση, πίσω από την Κίνα (η κατάταξη αφορά σε απόλυτο αριθμό εισαγωγών και όχι σε αξία). Όμως το 2023 σηματοδότησε και την επιστροφή του αυτοκινήτου made in Turkey, με την έναρξη διάθεσης του ηλεκτρικού Togg T10X τον περασμένο Απρίλιο. Οι συνολικές του πωλήσεις ανήλθαν σε 19.583 μονάδες και κυριάρχησε στην αγορά των EV αυτοκινήτων, ενώ η Tesla ακολούθησε με 12.150 μονάδες. Στο πρώτο τετράμηνο του 2024, η αγορά επιβατικών και ελαφρών επαγγελματικών αυτοκινήτων είχε άνοδο +11.3%, με 371.438 μονάδες έναντι 333.650 το διάστημα Ιανουαρίου-Απριλίου 2023. Αν επικεντρωθούμε στα επιβατικά αυτοκίνητα, οι πωλήσεις τους ανήλθαν σε 294.837 μονάδες έναντι 252.739 πέρσι (+16.6%). Στο ίδιο διάστημα η εγχώρια Togg έχει πετύχει 7.148 πωλήσεις, ενώ οι συνολικές πωλήσεις στα ηλεκτρικά αυτοκίνητα σημείωσαν άνοδο +205.0%, με 23.102 μονάδες και μερίδιο 7.8%  έναντι 7.574 και 3.0% στο πρώτο τετράμηνο του 2023. Τα νούμερα δείχνουν πως αυτή τη φορά οι Τούρκοι μάλλον κάτι έκαναν σωστά, 62 χρόνια μετά την φιλόδοξη αλλά αποτυχημένη πρώτη προσπάθεια με το Devrim. 

(Devrim σημαίνει "Επανάσταση" στα τουρκικά)

Το Τοgg T10X ξεκίνησε την πορεία του στην τουρκική αγορά τον Απρίλιο του 2023 και πέτυχε μια πολύ θετική επίδοση, που την έφερε στην κορυφή της δυναμικά ανερχόμενης κατηγορίας των ηλεκτρικών αυτοκινήτων. To Togg δημιουργήθηκε με τις ευλογίες της τουρκικής κυβέρνησης και έχει ήδη επιβληθεί στον... ηλεκτρικό ανταγωνισμό.

B.A

  © Hellenic Motor History (2024)

Στοιχεία πωλήσεων: ODMD

Mε πληροφορίες από OMD & Ford Otosan.